Algemeen
PLEIT AS PREVEENSI VUUR DEEL 3-ERKENNING VAN ET NEDERSAKSISCH.
Et Nedersaksisch is noe nog erkeand oonder deel 2 van et Europees Haandvest vuur regionale talen.
’n Kreenk is duur ’t SONT op de heugte brach dat der wier ne petisie in de locht is. Help met en oonderteken oonderstoande link:
Eamn klikken en et invullen geet vanzölf, doarnoa ok eamn bevestigen!
https://petities.nl/petitions/pleit-als-provincie-voor-deel-3-erkenning-van-het-nedersaksisch?locale
Met daank in ’t vuuroet en goodgoan,
Bestuur Kreenk vuur de Twentse Sproak
Streektaal/dialect noe 24 uur per dag te beluusteren.
Sinds ’n poar moand ku’j 24 uur per dag luusteren noat dialect/streektaalmuziek op www.streektaalradio.nl
Doar is muziek te heuren vanaf de joaren 1950 tot noe toe.
Veur de leefhebbers van oale muziek ku’j op zundag van 18.00 – 24.00 uur luusteren noar muziek oet de veurige eeuw. Dus leefhebbers van Hiddink en Schreurs, Harm oet Riessen, Aalt Westerman, en nog veul meer oalere leedkes.
Hoal ie van nei-je muziek, dan moi elke dag luustern tussen 12.00 – 14.00 uur met allenich de neiste leedkes.
Op dinsdag 18.00 – 20.00 uur is Streektaal Radio te heuren gepresenteerd deur Ben Nijkamp de onbekendste bekende oet Losser.
Op woensdag 18.00 – 20.00 uur is Dialect Direct te heuren met Jacco Fluks
Op vriedag 18.00 – 20.00 uur is Streektoalradio te heuren met Gerard van de Velde
Op vriedag en zoaterdag tussen 20.00 – 24.00 uur Høken in de keet te heuren. Met heel veul Normaal, Mooi Wark endat soort muziek. Veural veur de jongere leu onder oons en wie zich jong veult…..
Maakt ie zelf ok dialectmuziek/nummers en wil ie die ook loaten heuren in de rest van de wereld…. Opsturen noar streektaalradio@hotmail.com
Veur Streektaal Radio (dat op zo’n 25 radiostations te heuren is) bint wie steeds op zeuk noar mensen die wat doon in de streektaal/dialect zoals muziek maken, beuk schrieven, gedichten, verhoalen, enz… of organiseer ie iets wat met de streektaal\dialect te maken hef.
Kiek ok eens op Facebook bie Streektaal Radio of Streektaal PlatForm Top 40 met schiere leedkes en video's.
A’j plat könt proaten, mö’j ’t nit loaten.”
De Twentse Beweging
Al in ’t begin van oonze joartelling wödt Twente al neumt as eagen streek. Toen vöchen in Engelaand al ’n paar soldoaten oet Tuihanti (Twente) met tegen de Romeinen. Dat steet doar in nen steen beiteld.
Oonder Karel de Grote ( roond 800 ) wödden ’t laand tusken Regge en Deenkel al ’n eagen groafschop. Later oonder ’n bisschop van Utrecht ’n drostambt. ’t Is doarnoa nog ’n paar moal wisseld van baas o.a. met ’n bisschop van Münster tot ’t tiedens ’n tachtigjoarigen oorlog deur de staatse troepen oonder beheer kwam van de zeuven verenigde Nederlanden in de provincie Oaveriessel. Mar as drostambt Twente bleef ’t al dee tied bestoan tot ’t in 1795 wödden opheven deur Napoleon. Mar Twente bleef deur zien ligging nen eagen regio, ’n natuurlijk gegreuid stuk leafgroond, woarin de inwonners zich bie meka veulen heuren.
Adriaan Buter : “Overijssel is een van de kaart geleerd begrip. Twente is ’n afzonderlijk leefgebied met een van nature aanwezig streekbesef.”
Dat blik ok oet ’t bleuiend bestoan noa ’n oorlog van nen Twentsen Kring in Zwolle. En oet ’n gebroek van ’n naam Twente in heel völ naams van o.a. bedrieven, verenigingen, weenkels en reclame. En dat wödt stöadig meer.
Veur ’n oorlog.
In ’t begin van de veurige eeuw begun bie verscheidene Twentenaren ’t woare Twentse geveul lös te kommen. Dat waren veural de Twentse textielbaronnen dee ear invlood en geald wollen gebroeken veur ’t behoald van belangrieke dinge veur oonze streek.
Dat begun in 1905 met de ankoop van nen biezeundere muntverzameling op ne veiling, den aans in stukke zöl wödden verkoch en zo veur Twente verleuren zöl goan. Tehoop wödden ’t geald bie meka brach deur o.a. Blijdenstein, Ter Kuile, en Van Heek . Kot doarnoa wödden de Oudheidkamer Twente op -ericht,
woarbie as doel wödden steld ’t verzamelen van alns wat te maken had met de cultuur en geschiedenis van Twente. Jan Bernard van Heek begun met nen schilderiejenverzameling in Huize Zonnebeek biej ‘t Rutbeek. Ok zorgen hee der veur dat ’n letsten stenderkastmölle in Twente, de Wissinkmölle, nich wödden ofbrökken mar dat den noar ’t Buurserzaand wödden verplaatst. Den steet noe in Ossel (Usselo).
Jan Hendrik van Heek wol de schilderieeën an ’t grote publiek loaten zeen en was oprichter van ’t museum an de Lasondersingel in Eanske in 1929. ’t Mos ’n laagdrempelig gebouw wödden, woar a’j roond konnen lopen um ne grote binnenplaats. ‘t Joar doarop wödden ’t museum oaverdröagen an ’t Riek en wödden ’t Rijksmuseum. Van Deinse wödden ’n eersten conservator van ’t museum. Jan Hendrik van Heek zölf was ’n eersten direkteur en leut in 1936 ’t letste lös hoes in Twente, Groot Bavel in De Lut, deur Jan Jans oaverplaatsen noar ’t museum.
De fabrikanten kochen ok grote lappen natuurgroond an en richten in 1931 de Stichting Overijssels Landschap op. ‘n Eersten ankoop was ‘n Friezenberg bie Maarkel deur Gerrit Jan van Heek en den gaf hee an ’t Landschap Overijssel.
Bekende ankopers van groond en laandgoederen waren de Van Heeks, Blijdenstein, Ledeboer, Ter Kuile, Jannink, Stroink, Menko, Scholten, Palthe, Ten Cate, Gelderman en Jordaan. Verscheidene nog bestoande stadsparken wödden an elegd en an de gemeentes schönken.
’t Ruum verdeende geald kwam zo nog ’n betje weerum bie de leu dee daags in eur fabrieken stonnen te pokkelen.
De gewone leu kwamen veur ’n oorlog nich too an culturele zaken: gin geald en gin tied.
Tot de zestiger joaren wödden deur de fabrikanten, advocoaten en ok burgemeesters deurgoans Twents proat.
Noa de oorlog
Meteen noa ’n oorlog ontstun op vol plekken in oons laand , ok in Twente, ne vorm van regionalisme. Noa nen chaotischen tied van onrust was der nen hang noar gebörgenheid in de eagen regio.
In 1948 wödden ne Algemene Vereniging Twente op -ericht. Burgemeester Kolenbrander van Tubbeg was ’n eersten veurzitter. Der wödden Twentedagen höalden, mar ’t vun weinig weerklaank oonder de Twentse leu. ‘t Wödden zeen as oalderwets, nich bie de tied en met de rug noar de veuroetgang.
Vol schrievers en ofbeeldingen gaven doar ok wal anleiding too want ’t knipmussengehalte was erg hoog. ‘t Gung op en of met de vereniging mar in 1953 störf ’t nen stillen dood.
Jan Jans, nen architect oet Almelo, nam ’t oaver en zoargen veur ne nieje weend. Hee gaf leazingen in ’t Twents, ok veur de radio en schreef stukke in de kraant. Hee zetten zich of tegen de kweekscholen, dee minachting bie brachen veur de streektaal en dat kwam zo ok bie de leerlingen en de oalders terecht.
In dee joaren ontstun ok de Groot Nedersaksische Gedachte in alle streken woar dee taal sprökken wödden en in 1953 wödden an de Grönniger Universiteit nen leerstool Nedersaksische streektalen in -esteld met professor Heerma als hoogleraar.
In 1956 was ’n eersten kerkdienst in ’t Twents in de Herv. Kerk in Dealn met zang van ear gemengd koor. 500 Leu waren doar bie.
In 1956 begun Gerard Vloedbeld met de Twentse Schrieverskring. Johan Gigengack begun in dee zölfde tied met ’n moandblad “Twenteland en leu en sproake”, ‘n blad veur ’t Twentse gezin. De redactie bestun oet Gerard Vloedbeld, Jan Jans, Gigengack, Adriaan Buter en Toon Borghuis. Dat joar kwammen tien nummers van 16 bladzieden oet. An ’t eand van ’t joar hadden ze 1000 betalende leden. ’t Gaf schrievers ne kaans, ok de Twentse Sproak, en ‘t werken ok an spellingsregels en an ’n woordenbook. ’n Inhoald gung völ oaver gisteren en had ok weer ’n hoog knipmussengehalte.
’t Doeren ammoal mar kot, ok al deur ’t vlak achter meka oet de tied kommen van Vloedbeld in 1961, Johanna van Buren in 1962, Jan Jans in 1963 en Arnold Rakers in 1965, ammoal strieders veur de streektaal.
In 1961 kwam ’t eerste Jaarboek Twente oet, heel belangriek veur Twente en ’t besteet nog. Trouwens, ’n Twentse Almanak besteet al vanof 1879!
Oetgeaverie Witkam startten ok in 1961 met ne Twentse Reeks veur streekschrievers. Doar bint in ’n löp der joaren al ne hele rieg goeie en leuke beuke in ’t Twents en Achterhooks oet veurt kommen.
In 1955 wödden de katholieke kweekschool in Hengel vestigd. Gigengack kreeg ’t gedoan dat doar vanof 1959 Oostnederlands as keuzevak wödden geven deur Entjes, Rakers en Diemer. Midden joaren zestig is dat jammer genog stopt.
In 1959 is begunnen met ne Nedersaksische Bibliotheek in ’t Witte Huis in Boorn. Alle beuke in de Twentse taal wödden doar verzameld. Later gungen ze noar ’t Van Deinse instituut en noe steet alns in de Museumfabriek( TwenteWelle)
In 1960 höal Anne van der Meiden in de Stiftskerk in Weersel nen oecumenischen deenst in ’t Twents, met ok in ’t Twents vertaalde schriftlezingen. Doar kreeg hee best wat kritiek op van taalkundigen, dee vunden dat ‘t Twents ginne sacrale taal was en dat dit oneer gaf an ’n biebel. De leu in de kerk waren wal enthousiast en doar gung ‘t ‘m um. En Anne is ok deurgoan met ’t umzetten van ’n heeln Biebel in ’t Twents, ’n monnikenweark. Noa viefteen joar is het oetkömmen: bienoa 1800 bladzieden in kleane letters. ’n Monumentaal weark. Ne onmeunige prestatie, heel good leesbaar en heel begriepelijk.
In 1953 har Jan Jans al ne commissie Textielmuseum op -ericht. Dat heuren in Twente. Veurlopig wödden het materioal op -eslagen in nen ofdeling van de Textielvakschool in Eanske. In 1959 kwam de villa van mevrouw Beltman – Blijdenstein veur dit doel vriej. In 1962 vun de opening plaats deur Jan Jans. De heer Jordaan wödden ’n eersten veurzitter. In 1983 verhuzen ze noar ‘t völ rumere Janninkcomplex an de Haaksbergerstroat in Eanske. Vandaag an ‘n dag maakt ’t deel oet van de Museumfabriek.
’n Kreenk vuur de Twentse Sproak
Begin joaren zeumtig kwam der nen opleaving van ’t Twentse taalgebeuren. De Twentse schrievers kwamen weer bie meka en oonder leiding van oonderwiezer Hennie Engelbertink oet Rossum wödden in 1975 ’n Kreenk op -ericht. Den gung heel drok gangs met zeuven wearkgroepen ( klochten neumen ze dee ) dee alle kaanten van ’t Twents mossen bestrieken. De spelling, lessen op school, kerkdeensten in ’t Twents, toneel in ‘t Twents , heemkunde, ’t volksleed in ‘t Twents en de Twente Akademie. Dat letste mos nog van de groond kommen en ne paraplu goan vormen veur alle verenigingen en instellingen dee met het Twents of Twente van doon hadden.
De Twente Akademie
Deur Adriaan Buter en Johan Schildkamp is in 1982 de Twente Akademie op -richt. Der was al lang proat van en noe was ’t zo wied. Alns wat met ’t Twents en met Twente te maken had oonder één dak. En doar mos heel wat veur gebeuren.’t Kreeg oonderdak in de bibliotheek van Boorn. Dat was tegeliek ok de provinciale bibliotheek en har al nen fleenken veurraad Twentse beuk en streekgegevens in beheer. Buter wödden ’n eersten directeur van de TA.
Der wödden vol vriejwilligers an -etrökken. ’t Liefblad gung “Stad en Land” heten. Der wödden nen videobaand maakt veur de hoogste klassen van de leagere school en de brugklassen. Doar wödden ruum gebroek van -emaakt. Viefteen preantbeuke veur de kleuters wödden ummezat in ’t Twents. Ok kwam der nen video veur cursussen veur volwassenen. Al gauw was der ok ne subsidie van de provincie binnen. ‘t Book “Om de taal van Twente” van Frank Löwik was heel belangriek veur ‘de Twentse Sproak. Het zetten alns op ’n rietje wat ‘r ammoal al was oaver de taal en woar ’t op an mos.
In 1990 gungen de Twente Akademie en de Oudheidkamer Twente met meka samenwearken. Umdat de provinciale bibliotheek gung verhuzen noar Nijverdal trök de Twente Akademie bie de Oudheidkamer in in ’t Rijksmuseum, woar de collectie van de OKT al was oonderbrach. “Symbiose van alle Twentse Initiatieven en Clubs ” wödden dat deftig neumd. De hele Twente documentatie kwam oonder beheer van de TA en ok de knipselofdeling van ’t Inschrien, het blad van OKT.
In 1991 wödden rieksbeleid dat in ’t Rijksmuseum allenig nog moderne kunst mog huzen dus mossen OKT en TA oetkieken noar ’n aander oonderdak. OKT hef toen ’t Elderinkshoes koch an de Klomp in Eanske en ok de TA trök doar bie in.
De Twente Akademie wödden stöadig meer ne plek woar a’j met oe vroagen oaver ’t Twents en Twente terecht konnen. Alle informatie ko’j doar kriegen. Heemkundeverenigingen, schoolgroepen, studenten van de Kweekschool en de universiteit en allerlei aandere leu zochen ’t Elderinkshoes op.
Der wödden ne wearkgroep lesmethodes in -esteald den ne lesriege veur de leagere scholen mos maken.
in 1993 wödden ne Boek en Info markt höalen in ’t Wapen van Hengelo, woar de leu konnen luusteren noar bekeande Twentse schrievers en de kröamkes met beuke en informatie langs konnen lopen. ’n Paar doezend man kwam doar op of.
’n Joar later nödigen Ven D in Eanske de TA, De Kreenk, de Hist. Soc. Eanske en de OKT oet veur ne stamtoafelexpositie in de dialectmoand meert. Ne hele ofdeling van V en D was in -ericht veur de Modersproak. Ok doar kwammen heel völ leu op of um te luusteren noar streektaalschrievers en Twentse beuke te bekieken en anschaffen. Anne van der Meiden hef dee eerste dialectmoand bie V en D toen lösdoan veur heel völ regionale pers. V en D hef dat nog ‘n paar joar herhaald en sinds die tied is meert ok in bredere kring as dialectmoand in -evoerd.
In 1995 gingen TA en de Oudheidkamer ne fusie an en ok ’n Kreenk, ’t Historisch Beraad Twente en de Geneologische Vereniging Twente deuden met. De naam Twente Akademie wödden veranderd in Van Deinse Instituut op veurstel van Adriaan Buter. Van Deinse had völ betekend veur Twente .
Thüss nemt ofscheid as directeur en Thea Kroese volgt hem in 1996 op.
Nöast de 45000 gulden van de provincie dreagt ok de Twentse gemeentes 15 cent per inwonner bie. De bladen Stad en Land en ’t Inschrien schoeft in meka tot Inschrien en ’t Jaarboek Twente komp ok noar Van Deinse.
Per 1 januari 1998 wödt neerlandicus Gerrit Kraa ’n eersten streektaalconsulent in Twente. Hee möt anjager wödden van evenementen op taalgebied en ok de Taaltelefoon beheren. Hee schrif ok een leer/leasbeukske veur de basisschool “Jewilmke”.
In dee joaren begint Thea Kroese, Gerrit Kraa en Gerrit Dannenberg met de Stichting Twentaal, dee zichgangs höaldt met biejeenkomsten en lesriegen veur oalde en nieje Twentenaren um kennis te maken met de Twentse taal of doar meer van te leren. Ok verzoargen ze theateroamde in de streektaal.
Bert Wolbert begun in 1996 met nen schrieversboond van 50 schrievers met elke moand ‘n literair café in ’t Bussemakershoes in Boorn.
Van Deinse hef in de joaren van zien bestoan völle dinge doan. Beukskes oetgeven, televisieoetzendingen regelt en an metdoan, symposia höalden en nog völ meer. Noa Kraa kwam Bert Groothengel as streektaalconsulent. Hee hef zich veural drok maakt veur ’t Twents Kwarteerken, ne taalmethode veur alle groepen van de basischool.
Het Instituut was ’n echt centrum wödden veur de Twentse Sproak en Twentse Cultuur.
Twentehoes
In 2008 is Twentse Welle ontstoan oet dree bestoande instellingen t.w. ’t Natuurhistorisch Museum, ’t Jannink Textielmuseum en ’t Van Deinse instituut.
In ’t fusiedocument was vastleg dat de eagen aardigheden van dee dree behoalden mossen blieven. Doar is weinig van terecht kömmen. Eanske , as grootsen gealdgever, stellen as eis dat ‘r alle joar 60.000 leu ’t nieje museum mossen bezeuken. Doarum hef directeur Kees van der Meiden keuzen veur exposities en activiteiten dee völ volk mossen trekken en doardeur wödden de oetgangspunten van dat fusiedocument stöadig meer opziet schöven. Van ’t earfgood van de dree gefuseerden bleef hoast niks oaver.
Veural op gebied van ’t Twents gebeuren bitter weinig . Doarum is ne wearkgroep van Twentaal en Kreenk-leden gangs goan um te kommen tot ’n nieje Twente Akademie of Van Deinse, lös van Twentse Welle, in ‘t belang van oonze Twentse taal en cultuur. De provincie stun doar achter en had doar ok wal geald veur oaver. De wearkgroep is an ’t weark goan en kon gedoan kriegen dat ‘r in de bibliotheek van Hengel ne vaste plek kwam met de naam Twentehoes. Van doar oet mossen activiteiten wödden bedach en coördineerd en ‘t mos ok ’n inloopplek en hoeskommen wödden veur alman den met Twents en Twente van doon hef of doar iets veur wil betekenen of doar wat meer van wil weten. Der is ’n sober bedrag beschikbaar woarveur ’n paar tiedelijke krachten bint an -steld dee in krap bemetten wearktieden de doelstellingen gestalte mossen geven.
Op 6 september2018 is ’t Twentehoes officieel lösdoan deur gedeputeerde Hester May. ’n Niej begin veur Twente en de Twentse taal. Noe is ’t an de Twentenaren zölf um doar wat van te maken. ’t Twentse earfgood möt veur de tookomst waarborgd blieven.
Ok heel belangriek is dat ne moand later, op 10 oktober, in ’t provinciehoes in Zwolle ’t Nedersaksisch as officiele streektaal is erkend. Nöast ’t Fries en Limburgs. De oaverheden könt noe nich meer um oons hen. Loat wie der noe veur zoargen dat zee dat ok nich meer könt, deur doar volop veur te goan.
De Twentse Beweging möt vedan goan, met bestoande groepen as Twentehoes, ’n Kreenk vuur de Twentse Sproak, Twentaal en de völle heemkundeverenigingen en nieje groepen en ok losse leu dee de Twentse Cultuur en Taal leefhebt. Tehoop kö’j völ.
Joop Weber
Bron: oa De Twentse Beweging van Frank Löwik.
De Kreenk vuur de Twentse Sproak is benaamd drok met ’t instaandhoalden en wieder ontwikkelen van de Twentse taal. De leste joaren hebt oetwessen dat völ leu wies bint met oonze Twentse streektaal, dee ne variant is van het Nedersaksisch. Aandere voarmen van het Nedersaksisch wordt sprökken in heel Noord-Oost Nederland en tot wied oaver de greans in Duutslaand. Vanof 1996 is ‘t Nedersaksisch, en doarmet ok het Twents, duur de Road van Europa erkend as regionale taal onner deel twee van ‘t Europees Handfest.
Wiedgoande ontwikkelingen um de erkenning onner deel dree te verkriegen, hef oeteendlijk zorgt vuur de officiële erkenning duur de regering van de Nedersaksische taal in oktober 2018. Hiermet hef de Twentse sproak min of mear dezölfde status kregen as ‘t Fries.
In meart 2019 hef ok het Limburgs de officiële status kregen.
Woar veen ie rechtervoort ‘t online woordenbook van Oaveriessel?
In 2016 schreven wiej hier dat ‘t Woordenbook van Oaveriessel online gung, en dat ‘t via twee verschiedene webadressen te veenden was. Jammer dat ‘t seend ‘n antal moanden nich meer zo is. De webstea ‘Onderzoekoverijssel.nl’, woarop ‘t woordenbook ne vuurname stea innam op dee Homepage, met hölp um te zeuken, spellingoetleg en meer, is opgoan in de webstea ‘MijnStadMijnDorp’, “woardeur alle informatie en collecties noe op éne plaatse te veenden bunt”, aldus de redactie. Jammer genog is ‘t veenden van ‘t online woordenbook doarmet knap lastig wörden, en iej könt ‘t zölfs nich meer googlen. Dat möt aans en better, mar doar weelt wiej de redactie noe nich met lastig vallen.
‘t Woordenbook is te veenden op MijnStadMijnDorp, mar iej möt doar noe luk meer meuite vuur doon dan eerder. Kies linksboaven op de homepage biej “Zoeken” dee oonderste optie: oetgebreid zeuken.’ Deselecteer’ vervolgens alns en selecteer ‘t Woordenbook van Overijssel en kiek an, ‘t zeuken en veenden kan beginnen. Veen iej nich wa’j zeukt? A’j ‘n steerntje vuur of noa ‘n woord plaatst, neamp de kaans da’j wat veendt beheurlijk too.
Wal möt der good en dudelijk op wezen wörden da’w nog nich kloar bunt met ’t in de riege zetten van alle gegevens dee de informanten vuur ‘t woordenbook indertied optekend hebt. Biej ‘n opbreangs van ’t zeuken kan stoan: “Dit item is nog niet goedgekeurd”. Dan möj weten da’j met aldereerste gegevens te maken hebt dee oet bunt zoch en nog nich in de riege bunt zat.
